Úrdráttur: Þrátt fyrir fjölda félagasamtaka og þýðingarmikið samfélagslegt hlutverk þeirra eru ekki í gildi heildarlög á Íslandi um starfsemi þeirra eins og um flest önnur félagaform. Í greininni er fjallað um þær reglur sem þó gilda um starfsemi félagasamtaka eða almennra félaga eins og þau eru nefnd í félagarétti. Auk skil greiningar á félaga forminu er þeim reglum lýst sem gilda um stofnun þeirra, félagsaðild, skipulag, ábyrgð og skuldbindingar. Einnig er rætt um þá regluum gjörð sem gildir um tekjuöflun félagasamtaka, atvinnustarfsemi, skattlagningu og fjárveitingar frá hinu opinbera. Gerður er saman burður á félagasamtökum og sjálfseignarstofnunum sem starfa á sambærilegum vettvangi.

Hrafn Bragason og Ómar H. Kristmundsson. 2001. Réttarumhverfi félagasamtaka á Íslandi. Stjórnmál og stjórnsýsla 7(2): 437-450.

Úrdráttur: Félagasamtök og sjálfseignarstofnanir, sem eru hluti af hinum svokallaða þriðja geira, hafa um langa hríð gegnt mikilvægu hlutverki í íslenska velferðarkerfinu. Þrátt fyrir þetta skortir upplýsingar um viðfangsefni, starf þeirra og umfang. Í greininni koma fram niðurstöður frumgreiningar á þessum viðfangsefnum. Notast er við greiningalíkön fræðimanna og alþjóðleg flokkunarkerfi til að skilgreina mismunandi hlutverk þeirra, greina fjölda og rekstrarumfang og mismunandi tengsl við hið opinbera. Byggt er á gagnasafni höfunda um áhrif efnahagskreppunnar á rekstarumhverfi þriðja geirans en einnig ritum um starfssögur einstakra félaga og sjálfseignarstofnana. Á grundvelli frumgreiningar á þessum þáttum er staðfest að hlutverk félagasamtaka og sjálfseignarstofnana á Íslandi í velferðarmálum er viðamikið en hefur tekið talsverðum breytingum á 20. öld. Með sama hætti hafa samskipti við hið opinbera breyst. Árið 2009 störfuðu skv. skilgreiningu höfunda 144 félagasamtök og sjálfseignarstofnanir, þar af voru þau fyrrnefndu 85% heildarfjöldans. Tæplega 6 af hverjum 10 voru aðilar sem höfðu að meginmarkmiði að veita opinbera þjónusta, um 2 af hverjum 10 voru með meðlimamiðaða starfsemi svo sem sjálfshjálparhópa og svipað hlutfall voru hagsmuna- og baráttusamtök. Rekstrarumsvif þeirra sem sinna opinberri þjónustu voru lang mest og að sama skapi fjöldi launaðra starfsmanna. Um 2/3 hlutar rekstraraðila voru með einn eða tvo aðaltekjustofna. Algengast var að mikill hluti tekna kæmi úr ríkissjóði. Niðurstöðurnar undirstrika mikilvægi vandaðrar opinberrar tölfræði og rannsókna á starfsemi þriðja geirans á Íslandi.

Steinunn Hrafnsdóttir og Ómar H. Kristmundsson, 2011.

The Changing Relationship Between the Government and the Nonprofit Sector in Iceland. Abstract: The paper illustrates a historical examination of nonprofit relations in welfare services in Iceland. Variables affecting the conditions under which different types of relations are developed are defined. The findings from the Icelandic case study coincide with other international studies describing some general changes in government-nonprofit relations in the 20th century, from supplementary to more complex complementary and adversarial relations using Young’s conceptualization. There are, however, some distinguishing features. The supplementary phase was prolonged when compared to other countries and nonprofits’ leading role in public policy making and provision of welfare services more prominent. A small and reactive public administration can be considered an important explanatory factor. Governmental effort to define a formal contractual relationship in the spirit of new public management at the end of the century have seemingly not lead to fundamental changes in the partners’ interaction. Grein er á ensku.

Steinunn Hrafnsdóttir og Ómar H. Kristmundsson, 2009.

Útdráttur: Eins og alkunna er hefur efnahagshrunið haft víðtæk áhrif á íslenskt samfélag. Mikið hefur verið fjallað um áhrif þess á rekstur hins opinbera og einkafyrirtækja, en minna hefur farið fyrir umfjöllun um áhrif efnahagsástandsins á samtök þriðja geirans. Samkvæmt fræðilegum skilgreiningum eru félagasamtök hluti af þriðja geiranum. Það sem einkennir þau er að starfsemin er hvorki hluti af opinberum rekstri né einkarekstri og starfræksla hans hefur ekki hagnað að markmiði. Félagsaðild er frjáls og þátttaka sjálfboðaliða er að einhverju leyti hluti af starfinu. Að baki starfseminni liggja hugsjónir og/eða ákveðin hugmyndafræði og markmiðið er oft að vinna að umbótum í þágu almennings og samfélagsins (Steinunn Hrafnsdóttir, 2008). Vegna þessarar sérstöðu félagasamtaka er áhugavert að skoða hvaða áhrif efnahagskreppur hafa á starfsemi félagasamtaka, þar á meðal hvernig tekjur og tekjusamsetning þeirra hafa breyst í kjölfar efnahagshrunsins. Í þessari grein verður fjallað um fyrstu niðurstöður rannsóknar á áhrifum núverandi efnahaghruns á félagasamtök í velferðarþjónustu á Íslandi með áherslu á að greina breytingar á tekjum þeirra.

Steinunn Hrafnsdóttir og Ómar H. Kristmundsson, 2010.

Útdráttur: Hér er um að ræða yfirlitsgrein um stefnumiðaða áætlanagerð (strategic planning) sem aðferð við stefnumótun félagasamtaka. Aðferðinni er ætlað að auðvelda skipulagsheildum að skapa sér framtíðarsýn og skilgreina þær aðgerðir sem taldar eru nauðsynlegar til að láta þá sýn verða að veruleika. Í upphafi er hugtök sem notuð eru við stefnumótun skilgreind. Lýst er meginatriðum í stefnumótunarferlinu, stöðumati, afmörkun úrlausnarefna og val leiða og mótun árangursmælikvarða. Fjallað er um uppbyggingu og frágang stefnumiðaðrar áætlunar en takmörkuð umfjöllun er um þetta viðfangsefni í kennslubókum. Rætt er um kosti og galla aðferðarinnar við stefnumótun félaga.

Ómar H. Kristmundsson, 2008.